Elementy kultury kaszubskiej na lekcjach przedmiotu Muzyka

Działania nauczyciela

Działania ucznia

Realizowane treści z Podstawy Programowej MEN 2017

Część lekcji: wstępna (5 min.)

1. Muzyczne powitanie klasy;
2. Czynności organizacyjno-porządkowe (sprawdzenie listy obecności i pracy domowej, podanie kryteriów oceny na lekcji jako czynnika aktywizującego pracę uczniów);
3. Podanie tematu lekcji i celów edukacyjnych.

Część lekcji: główna (30 min.)

4. Dialog z uczniami na temat folkloru:

– folklor: kultura ludowa obejmująca zwyczaje, obrzędy, wierzenia, twórczość artystyczną oraz język (gwarę);

– przykłady twórczości ludowej: pieśni, tańce, muzyka, instrumenty, gwara, stroje, rękodzieło (ceramika, tkactwo, kowalstwo, budownictwo, …);

– postać Oskara Kolberga (1814-1890) – wybitny kronikarz polskiego folkloru, twórca wielotomowego dzieła pt.: „Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce”.

uczeń potrafi wyjaśnić znaczenie słowa folklor oraz podać przykłady twórczości ludowej swojego regionu;

wie, jaką rolę w polskiej etnografii odegrał Oskar Kolberg;

III 4)

poznaje przykłady muzycznej twórczości ludowej, obrzędy, zwyczaje, tradycje

swojego regionu;

5. Prezentacja multimedialna (załącznik nr 1):

– położenie geograficzne Kaszub: północna część Pobrzeża Gdańskiego i wschodnia Pojezierza Pomorskiego,

uczeń potrafi wskazać położenie Kaszub na mapie Polski;

– legenda o powstaniu Kaszub,

zna legendę o powstaniu Kaszub;

III 4)

– symbole Kaszub: godło i flaga oraz hymn

wymienia symbole Kaszub: godło z czarnym gryfem na złotym tle, czarno-złotą flagę oraz Hymn kaszubski;

III 4)

– kapele kaszubskie: jednym z przejawów folkloru kaszubskiego są kapele, które występują przy okazji różnych świąt: dożynek, sobótki, Bożego Narodzenia, chrzcin, wesel, rozpowszechniając muzykę ludową. W skład kapeli wchodzą: akordeon, skrzypce, klarnet, kontrabas, diabelskie skrzypce, burczybas, bazuna,

– podstawowe kaszubskie instrumenty ludowe (zdjęcia lub prezentacja instrumentów):

• burczybas – beczułka bez dna, mająca jeden otwór przykryty naciągniętą skórą, pośrodku której umieszcza się pęk końskiego włosia. Zwilżone włosie energicznie pociera się palcami. Instrument wydaje buczący dźwięk,
• diabelskie skrzypce – stanowią rodzaj „perkusji”, służą do wydobywana różnych dźwięków (np. poprzez stukanie o podłogę). Mają do dwóch metrów wysokości, struny z drutu, pudło rezonansowe. Górna część ozdobiona jest maską diabła oraz wieloma wstążkami,
• bazuna to rodzaj wydłużonej trąby, której dawniej używali pasterze i rybacy jeziorni. Była wykorzystywana w różnych ludowych ceremoniach. Wytwarzano ją z młodej olchy, sosny, klonu, a ustnik z drewna sosnowego. Granie na bazunie jest dość trudne ponieważ wymaga wysiłku fizycznego i mocnych płuc;

uczeń potrafi wymienić instrumenty typowe dla kapeli kaszubskiej oraz rozpoznać

instrument po jego dźwięku i wyglądzie;

I.4.1) d) Świadomie słucha utworów ludowych w postaci oryginalnej i artystycznie opracowanej;

1.4.2)

Rozpoznaje ze słuchu:

a) brzmienie instrumentów muzycznych,

e) aparat wykonawczy: solista, zespół kameralny, chór, orkiestra, big-band 

i zespół folkowy;

III 4)

– wybrane kaszubskie tańce o charakterze zabawowym:

• „Szewc” – podstawą układów tanecznych jest naśladowanie pracy szewca takiej jak szycie i wbijanie ćwieków; tańczony w parach,
• „Dzëk” – taniec, którego rybacy nauczyli się od korsarzy; jest dziki i gwałtowny; tańczą go tylko mężczyźni,
• „Kùflôrz” – wyraża radość rybaków z pomyślnego połowu; wykonują go tylko mężczyźni z kuflem piwa w ręku,
• „Wôłtôk” – taniec morski ; rękami podkreśla się ruch fal morskich oraz ciałem obrazuje się wiry wód.
• „Kòséder” – taniec rodowy; jest żywy i poważny; jego nazwa pochodzi od „sec nogama” (kosić nogami);

uczeń potrafi wymienić i rozpoznać wybrane tańce kaszubskie;

II.5.2) Określa charakterystyczne cechy wybranych polskich tańców ludowych z uwzględnieniem własnego regionu;

I.4.4)

c) werbalizuje emocje i odczucia,

d) opisuje słowami cechy i charakter słuchanych utworów.

III 4)

– pieśni kaszubskie – sławią piękno Kaszub i tradycje regionu,

– rodzaje pieśni:

• patriotyczne,
• religijne,
• morskie,
• świąteczne, w tym kolędy,
• miłosne…;

uczeń potrafi wymienić rodzaje pieśni kaszubskich;

III 4)

– charakterystyczny strój ludowy: od ponad stu lat nie jest używany na co dzień, obecnie spotyka się go tylko w kapelach ludowych (plansza przedstawiająca strój kaszubski),

• strój żeński: czepiec, czółenka haftowane złotą nitką, kamizelka, bardzo szeroka, jednokolorowa spódnica;
• strój męski: czarny kapelusz, kabot niebieski haftowany, biała koszula;

uczeń potrafi wymienić elementy stroju kaszubskiego;

III 4)

– haft i jego kolory: ma długą tradycję. Zdobiono nim zarówno odzież codzienną, odświętną, jak również obrusy. Na rozwój haftu miały wpływ dwa klasztory: Norbertanek w Żukowie i Benedyktynek w Żarnowcu. W klasztorach nauczano szycia i haftowania dziewczęta pochodzące z rodzin szlacheckich, mieszczańskich i bogatego chłopstwa, które przenosiły tę sztukę do swoich środowisk.

Hafty mają specyficzny i określony wzór oraz charakterystyczną kolorystykę,

– znaczenie kolorów w kaszubskiej tradycji:

• niebieski: kaszubskie niebo,
• chabrowy: kaszubskie jeziora,
• granatowy: głębia morza,
• żółty: zboża dojrzewające na polach i słońce,
• zielony: lasy pełne zwierzyny,
• czerwony: krew, którą każdy Kaszub gotów przelać w obronie swojej ziemi lub jak maki w wiankach dziewcząt,
• brązowy lub czarny: ziemia na polu;

wie, czym jest haft kaszubski, zna jego rodzaje oraz znaczenie barw występujących w szkołach haftu kaszubskiego;

III 4)

- dialekt: przedstawienie przykładów różnic dialektycznych języka kaszubskiego.

uczeń rozumie wewnętrzne zróżnicowanie dialektyczne języka kaszubskiego.

III 4)

6. Nauka pieśni pt. „Kaszubskie nuty”:

– prezentacja pieśni przez nauczyciela i omówienie jej cech, budowy oraz treści (oryginalny tekst kaszubski),

– ćwiczenia wstępne według inwencji nauczyciela: oddechowe, dykcyjne, emisyjne,

– nauka pieśni ze słuchu – uczniowie powtarzają zademonstrowane przez nauczyciela fragmenty utworu, korygowanie błędów, w tym językowych,

– wspólne wykonanie pieśni najlepiej z akompaniamentem nauczyciela, bądź korzystając z podkładu muzycznego oryginalnej kapeli kaszubskiej.

Za źródłem Wikipedia: Kaszubskie nuty (kasz. Kaszëbsczé nótë, inne nazwy: Alfabet kaszubski, Abecadło kaszubskie) – tradycyjna pieśń kaszubska, będąca jednym z najbardziej rozpoznawalnych elementów folkloru kaszubskiego.

Pieśń jest wyliczanką, a nieodzowna do jej wykonania jest plansza z rysunkami – równolegle do śpiewanego tekstu jedna osoba wskazuje odpowiedni obrazek na pięciolinii (stąd jedna z używanych nazw: kaszubskie nuty). Śpiewane są kolejno trzy pięciolinie, z tym, że po dojściu do końca każdej z nich powraca się w odwrotnej kolejności do początku (w ten sposób z każdą kolejną zwrotką tekst piosenki wydłuża się). Pieśń śpiewana jest wolno, z pewnym namaszczeniem, choć w pierwotnej wersji miała szybkie tempo.

uczniowie prawidłowo odczytują tekst pieśni w języku kaszubskim;

uczniowie potrafią wymienić cechy utworu muzycznego i omówić jego budowę;

uczniowie potrafią prawidłowo wykonywać ćwiczenia oddechowe, dykcyjne, emisyjne;

uczniowie potrafią poprawnie powtórzyć fragment pieśni pod względem rytmicznym i melodycznym;

uczniowie potrafią prawidłowo wykonać utwór pt. „Kaszubskie nuty” z użyciem środków artystycznego wyrazu wraz z akompaniamentem nauczyciela, bądź podkładem muzycznym oryginalnej kapeli kaszubskiej;

1.4.3)

Rozpoznaje i analizuje utwory muzyczne określając ich elementy, nastrój i charakter, formułuje wypowiedzi, stosując pojęcia charakterystyczne dla języka muzycznego;

II.I.2)

Uczeń określa podstawowe elementy muzyki (rytm, melodię, harmonię, agogikę, dynamikę , kolorystykę, artykulację)

I.1.1)a) Uczeń śpiewa piosenki z repertuaru dziecięcego, młodzieżowego, popularnego i ludowego, 

I.1.3) Uczeń śpiewa, dbając o emisję i higienę głosu, stosuje ćwiczenia oddechowe, dykcyjne i inne, zachowując naturalne właściwości głosu;

– utrwalenie pieśni w różnych interpretacjach – „zabawa w dyrygenta”. Chętni uczniowie (2,3 osoby) podchodzą pojedynczo do tablicy z „Alfabetem kaszubskim” i wskazują na kolejne znaki graficzne, nadając własne tempo, dynamikę i sposób wykonania utworu.

uczniowie utrwalają pieśń według wskazówek „dyrygentów”.

j.w.

Część lekcji: końcowa (10 min.)

7. Podsumowanie wiadomości: karty pracy dla uczniów,
8. Ocena najbardziej aktywnych uczniów.
9. Muzyczne pożegnanie z klasą.