Studium porównawcze systemów kształcenia muzycznego - Śpiew

Carl Orff

• W systemie nie ma klasycznej nauki śpiewu, czyli opanowania konkretnych piosenek czy technik wokalnych zaczerpniętych z ćwiczeń dla dorosłych. Istotniejsze niż doskonała precyzja i czystość wykonania jest swobodna ekspresja, która wynika z emocjonalnego zaangażowania dziecka. Dlatego też aspekt pedagogiczny ma tutaj pierwszorzędne znaczenie i zdecydowanie przewyższa wartość estetyczną samych wykonań.
• Piosenki, które są nauczane ze słuchu mogą być realizowane zarówno przy akompaniamencie instrumentów perkusyjnych, które wzbogacają rytmikę i dodają energii, jak i w formie a capella, co pozwala skupić się na naturalnym brzmieniu głosu i jego indywidualnym wyrazie.
• Takie podejście sprzyja rozwijaniu kreatywności, wzmacnianiu pewności siebie oraz budowaniu autentycznego kontaktu z muzyką.
• Charakter narodowy – tradycyjny repertuar, który odzwierciedla kulturę, tradycję i historię Niemiec.

 

Zoltan Koday

• W systemie Kodálya śpiew pełni kluczową rolę w edukacji muzycznej, będąc integralnie powiązanym z solfeżem oraz kształceniem głosu. Zoltán Kodály uważał, że śpiew jest to nie tylko forma ekspresji artystycznej, ale także narzędzie rozwijające zdolności słuchowe i wrażliwość muzyczną. Niezwykła dbałość o precyzję i czystość wykonawczą oraz pełną świadomość struktury utworu, co pozwala na głębsze przeżycie muzyczne.
• „Przeżycie estetyczne muzyki jest uwarunkowane pełną świadomością jej struktury i pełnymi możliwościami wykonawczymi”.
• Śpiew jest oparty na metodzie relatywnej kształcenia słuchu, tak więc uczniowie samodzielnie odczytują utwory z nut (materiał muzyczny poznawany jest sukcesywnie za pomocą tataizacji i sylab solmizacyjnych).
• Nieodłącznym elementem solmizacji relatywnej jest fonogestyka, czyli

„rysowanie melodii”. Fonogestyka umożliwia czytanie nut z ręki i stanowi znaczną pomoc w uzyskiwaniu czystości intonacji, przyczynia się do zrozumienia przez dzieci względnej wysokości dźwięków.

• Istotnym elementem pracy w tym systemie jest nauka pieśni jedno- i wielogłosowych, które rozwijają umiejętność słuchania, harmonizowania i współpracy w grupie. Wspólne śpiewanie wzmacnia poczucie wspólnoty i sprzyja rozwijaniu muzykalności, co jest istotnym celem metody Kodálya.
• Charakter narodowy. Zasadniczym materiałem muzycznym, na podstawie którego kształci się muzykalność młodego pokolenia jest przede wszystkim węgierska pieśń ludowa, a także muzyka ludowa innych narodów oraz muzyka artystyczna różnych epok aż do współczesnej.

Emil Jaguesa Dalcroz a

• Śpiew w tej metodzie nie jest traktowany jako osobna dziedzina, lecz jako integralna część edukacji muzycznej, wspierająca rozwój słuchu, koordynacji i wrażliwości muzycznej.
• Dalcroze podkreślał, że muzyka powinna być doświadczana całym ciałem, a śpiew jest jednym z narzędzi, które pomagają uczniom lepiej rozumieć rytm, frazowanie i dynamikę. W jego systemie śpiew często łączy się z ruchem, co pozwala na bardziej intuicyjne przyswajanie muzyki.

 

Gra na instrumentach

Carl Orff – jest prekursorem wprowadzenia instrumentów perkusyjnych do powszechnej edukacji muzycznej i ta forma jest kluczowa w systemie.

• Gra na prostych instrumentach perkusyjnych, które są łatwe do opanowania i pozwala dzieciom na spontaniczne wyrażanie rytmu oraz melodii. W skład instrumentarium Orffa wchodzą:

• Instrumenty niemelodyczne: bębenki, tamburyny, marakasy, kastaniety, trójkąty, kołatki…
• Instrumenty melodyczne: dzwonki, metalofony, ksylofony.
• Instrumenty strunowe i dęte (dla starszych dzieci): flety, skrzypce, proste instrumenty klawiszowe.
• Instrumenty niekonwencjonalne tworzone przez same dzieci.

• Cele: rozwój rytmiki – dzieci uczą się podstaw rytmu poprzez grę na perkusyjnych instrumentach, co wzmacnia ich zdolności koordynacyjne.

• Improwizacja – zachęca do swobodnego eksperymentowania z dźwiękami, co rozwija kreatywność.
• Integracja muzyki, ruchu i mowy – dzieci nie tylko grają, ale także tworzą akompaniamenty do śpiewu.

Zoltan Koday

• Instrumenty są wykorzystywane jako wsparcie w edukacji muzycznej wspomagając rozwój muzyczny, ale nie stanowią jej głównego filaru.
• stosuje się instrumenty perkusyjne oraz proste instrumenty melodyczne, które pomagają dzieciom w nauce rytmu i harmonii. Wśród wykorzystywanych instrumentów można znaleźć:
  • Dzwonki i metalofony – wspierają naukę melodii i harmonii.
  • Bębenki i tamburyny – pomagają w rozwijaniu poczucia rytmu.
  • Flety – stosowane w późniejszych etapach edukacji jako narzędzie rozwijające umiejętności melodyczne.

Emil Jagues Dalcroz

Choć głównym narzędziem edukacyjnym w tej metodzie jest ciało i ruch, instrumenty są wykorzystywane jako wsparcie i wspomaganie w nauce rytmu i frazowania. Wśród stosowanych instrumentów można znaleźć:

• Instrumenty perkusyjne: tamburyny, bębenki, trójkąty, kastaniety – pomagają w nauce rytmu i synchronizacji ruchu z muzyką.
• Instrumenty melodyczne: dzwonki, metalofony – wspierają rozwój słuchu i umiejętność rozpoznawania wysokości dźwięków.
• Fortepian: wykorzystywany przez nauczycieli do prowadzenia zajęć rytmicznych i improwizacji.

Ruch z muzyką

 

Carl Orff

• Nie ma ustalonych kanonów: umownych gestów, figur. Ma charakter kreatywny, rodzi się spontanicznie w trakcie zabawy. Jest swobodny, dyktowany wewnętrznym nastrojem ćwiczącego.
• Formą ruchu u Orffa są też tańce: tradycyjne - np. regionalne, narodowe, towarzyskie i współczesne – nie nauczają jednak precyzyjnego odwzorowywania ruchu, a stwarzają raczej możliwości improwizacyjne.
• Znacząca rola tańców integracyjnych różnych narodów świata.

Emil Jagues Dalcroz

• Muzykowanie ruchem jest podstawą w systemie.
• Dalcroz traktował ciało ludzkie jako instrument grający słyszaną właśnie muzykę. Nie chodziło jednak o tzw. ogólny nastrój, tylko o precyzyjną, wręcz matematyczną analizę budowy utworu muzycznego i jej ruchowo-przestrzenną interpretację.
• Rytmika według Dalcroz’a to realizacja ruchowa rytmu muzycznego i innych elementów muzycznych, np. dynamiki, agogiki, artykulacji dźwięków, budowy fraz i konstrukcji formalnej całego utworu muzycznego, kierunku linii melodycznej, a także wyrazu emocjonalnego w muzyce.
• Ćwiczenia, których celem jest wychowanie muzyczne dziecka:

(a więc uwrażliwiające na różne elementy muzyki) oraz ćwiczenia ogólnowychowawcze.

Zoltan Koday

• Ruch odgrywa istotną rolę w systemie Kodálya, choć nie jest tak centralnym elementem jak w metodzie Dalcroze’a czy Orffa. W podejściu Kodálya ruch jest wykorzystywany głównie jako wsparcie dla nauki rytmu, frazowania i rozwijania słuchu muzycznego.
• Interpretacja ruchowa rytmu wraz z „tataizacją”.

 

Słuchanie muzyki

Carl Orff

• Aktywne słuchanie – dzieci nie tylko słuchają utworów, ale także reagują na nie poprzez ruch, gesty i rytmizację oraz grę na instrumentach perkusyjnych.

Zoltan Koday

• Słuchanie połączone z analizą muzyczną oraz zrozumieniem struktury muzyki – uczniowie uczą się rozpoznawać struktury melodyczne i harmoniczne poprzez słuchanie wartościowych utworów muzycznych.
• Słuchanie muzyki ludowej – Kodály uważał muzykę ludową za „język ojczysty” muzyki, dlatego dzieci uczą się poprzez kontakt z tradycyjnymi pieśniami.

Emil Jaques-Dalcroze’a

• słuchanie muzyki jest kluczowym elementem edukacji muzycznej, ale nie odbywa się biernie – jest aktywnym procesem, który angażuje całe ciało i umysł.
•  Dalcroze uważał, że muzykę należy odczuwać poprzez ruch, a słuchanie powinno prowadzić do fizycznej i emocjonalnej reakcji na dźwięki.
• „Rzeźba ożywiona”. Ścisła realizacja zadań rytmicznych jest tu zastąpiona ruchowo-przestrzenną realizacją dzieł muzycznych np. inwencje i fugi J.S. Bacha, utwory Glucka, dzieła klasyków, romantyków.

 

Carl Orff – gra na instrumentach i improwizacja

✅ Mocne strony:

• Aktywne podejście do nauki w sposób naturalny, poprzez zabawę, eksperymentowanie i improwizację.
• Rozwija kreatywność i spontaniczność dzieci.
• Łatwo dostępne instrumenty perkusyjne, które nie wymagają zaawansowanych umiejętności.
• System łączy śpiew, grę na instrumentach, ruch, taniec i rytmizację, co sprzyja holistycznemu rozwojowi dziecka (synkretyzm)

❌ Słabe strony:

• Brak systematycznego podejścia do teorii muzyki.
• Może nie być wystarczający dla uczniów chcących rozwijać umiejętności w zakresie klasycznej edukacji muzycznej.
• Improwizacja może być trudna do oceny w tradycyjnych systemach szkolnych.

Zoltán Kodály – śpiew

✅ Mocne strony:

• Opiera się na śpiewie, co rozwija słuch muzyczny i intonację.
• Wykorzystuje muzykę ludową, co wzmacnia kulturową tożsamość uczniów.
• Systematyczne podejście do teorii muzyki i kształcenia słuchu.
• Skuteczna metoda dla dzieci rozwijających zdolności muzyczne od najmłodszych lat.

❌ Słabe strony:

• Wymaga dużego zaangażowania nauczycieli i uczniów w naukę solfeżu.
• Może być trudny dla osób, które nie mają naturalnych predyspozycji wokalnych.
• Mniejszy nacisk na grę na instrumentach, co może ograniczać rozwój instrumentalny.

Émile Dalcroze – ruch z muzyką

✅ Mocne strony:

• Połączenie muzyki z ruchem rozwija koordynację i wyczucie rytmu.
• Pomaga uczniom intuicyjnie rozumieć muzykę poprzez fizyczne doświadczenie.
• Może być stosowany w terapii muzycznej i edukacji specjalnej.
• Wspiera rozwój ekspresji i interpretacji muzycznej.

❌ Słabe strony:

• Mniejszy nacisk na teorię muzyki i czytanie nut.
• Może być trudny do wdrożenia w tradycyjnych programach nauczania.

 

Ewa Misiewicz

Nauczyciel konsultant ds. edukacji artystycznej w Pomorskim Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli w Słupsku oraz wykładowca w Katedrze Sztuki Muzycznej Uniwersytetu Pomorskiego w Słupsku.